Tỷ lệ người mắc chứng trầm cảm và lo âu đang có dấu hiệu gia tăng ở các nước giàu có như Hoa Kỳ có thể là kết quả của việc não bộ của chúng ta bị cuốn vào chất dẫn truyền thần kinh liên quan đến cảm giác vui vẻ và sự hưng phấn.
Chàng trai 20 tuổi, trẻ trung ưa nhìn nhưng trầm cảm và mơ hồ có ý định tự sát
Một bệnh nhân của tôi (BS tâm thần NS. Lembke), một thanh niên trẻ trung và ưa nhìn, ngoài 20 tuổi, đã đến gặp tôi vì chứng lo âu và trầm cảm. Anh ấy đã bỏ học đại học và đang sống với bố mẹ, mơ hồ có ý định tự sát. Anh ấy cũng chơi điện tử hầu như cả tuần và chơi đến khuya vào các buổi tối.
Hai mươi năm trước, điều đầu tiên tôi làm cho một bệnh nhân có triệu chứng như thế này là kê đơn thuốc chống trầm cảm. Hôm nay, tôi đã đề xuất một loại hoàn toàn khác đó là: “Dopamine nhanh” – Tôi đã đề nghị anh ấy phải “kiêng” tất cả các thiết bị có màn hình, bao gồm cả trò chơi điện tử, trong vòng một tháng.
Trong quãng thời gian làm bác sĩ tâm lý, tôi thấy ngày càng nhiều bệnh nhân bị mắc chứng trầm cảm và lo âu, bao gồm cả những người trẻ tuổi khỏe mạnh, được gia đình yêu thương, học vấn ưu tú và tương đối giàu có. Vấn đề của họ không phải là chấn thương, lệch lạc xã hội hay nghèo đói. Đó là do “thừa” dopamine, một chất hóa học được tạo ra trong não có chức năng như một chất dẫn truyền thần kinh, liên quan đến cảm giác vui vẻ và hưng phấn.
Não phải rất cố gắng để cân bằng Niềm vui và Nỗi đau
Khi chúng ta làm điều gì đó mà chúng ta thích – như chơi trò chơi điện tử, giống với trường hợp bệnh nhân của tôi – não sẽ tiết ra một lượng nhỏ hormone dopamine và chúng ta sẽ cảm thấy dễ chịu. Nhưng một trong những khám phá quan trọng nhất trong lĩnh vực khoa học thần kinh trong 75 năm qua là sự hưng phấn và nỗi đau luôn được tạo ra trong cùng một bộ phận của não và não bộ thì luôn phải cố gắng để giữ chúng ở trạng thái cân bằng. Bất cứ khi nào nó xoay theo một hướng, thì nó sẽ cố gắng để khôi phục lại sự cân bằng, mà các nhà khoa học thần kinh gọi là cân bằng nội môi (homeostasis), bằng cách nghiêng về hướng kia.
Ngay sau khi dopamine được giải phóng, não sẽ thích ứng với điều này bằng cách giảm hoặc “điều hòa” số lượng các thụ thể dopamine được kích thích. Điều này làm cho não phải cân bằng lại bằng cách nghiêng về phía bên của nỗi đau. Đó là lý do tại sao sự hưng phấn thường đi kèm với cảm giác nôn nao hoặc phiền muộn. Nếu chúng ta có thể đợi đủ lâu, cảm giác đó sẽ qua đi và tính trung lập được khôi phục.
Nếu chúng ta duy trì trạng thái này hàng giờ mỗi ngày, trong nhiều tuần hoặc nhiều tháng, thì điểm thiết lập của não để đạt được sự hưng phấn sẽ thay đổi. Lúc này chúng ta cần tiếp tục chơi game, không phải để cảm thấy thích thú mà chỉ để cảm thấy bình thường. Ngay sau khi chúng ta dừng lại, chúng ta sẽ gặp phải các triệu chứng phổ biến giống của việc cai nghiện bất kỳ chất gây nghiện nào như: lo lắng, cáu kỉnh, mất ngủ, chứng khó chịu và những ám ảnh về tinh thần trong thời gian dài sử dụng, hay còn gọi là thèm muốn (craving).
Bộ não của chúng ta đã phát triển sự cân bằng tinh chỉnh này qua hàng triệu năm. Vấn đề là, thế giới chúng ta đang sống đã thay đổi. Ngoài các chất gây nghiện như đường và thuốc giảm đau nhóm opioid, còn có một loại nghiện điện tử hoàn toàn mới chưa từng tồn tại khoảng 20 năm trước đó là: nhắn tin, lướt web, mua sắm trực tuyến và cờ bạc. Các sản phẩm kỹ thuật số này được thiết kế để gây hấp dẫn, sử dụng đèn flash, âm thanh lễ hội và các “lượt thích” để hứa hẹn những phần thưởng lớn hơn bao giờ hết chỉ bằng một cú nhấp chuột.
Tuy nhiên, bất chấp việc gia tăng sự tiếp cận với tất cả “các loại thuốc” tạo cảm giác dễ chịu này, chúng ta vẫn cảm thấy phiền muộn hơn bao giờ hết. Tỷ lệ trầm cảm, lo lắng, đau đớn về thể xác và tự tử đang gia tăng trên khắp thế giới, đặc biệt là ở các quốc gia giàu có. Theo Báo cáo Hạnh phúc Thế giới, xếp hạng 156 quốc gia theo mức độ hạnh phúc mà người dân của họ cảm nhận được về mức độ hạnh phúc, người Mỹ cho biết họ cảm thấy ít hạnh phúc hơn vào năm 2018 so với năm 2008. Các quốc gia giàu có khác cũng có mức giảm tương tự về điểm số hạnh phúc, bao gồm Bỉ, Canada, Đan Mạch, Pháp, Nhật Bản, New Zealand và Ý. Nghiên cứu Gánh nặng bệnh tật toàn cầu cho thấy số ca trầm cảm mới trên toàn thế giới tăng 50% từ năm 1990 đến năm 2017, với mức tăng cao nhất ở các khu vực có thu nhập cao, đặc biệt là Bắc Mỹ.
Thật khó để nhìn thấy nguyên nhân và kết quả khi chúng ta đang chạy theo các loại chất tạo dopamine. Chỉ sau khi tạm ngừng sử dụng những loại này, chúng ta mới có thể thấy được tác động thực sự của việc tiêu thụ “nó” đối với cuộc sống của chúng ta. Đó là lý do tại sao tôi yêu cầu bệnh nhân của mình từ bỏ trò chơi điện tử trong một tháng, đủ thời gian để não anh ta thiết lập lại cân bằng dopamine. Điều đó không hề dễ dàng, nhưng chúng tôi đã động viên anh ấy rằng “kiêng” những thứ khiến anh ấy cảm thấy thoải mái trong một thời gian ngắn có thể thực sự khiến anh ấy cảm thấy tốt hơn về lâu dài.
Trước sự ngạc nhiên của anh ấy, anh ấy đã cảm thấy tốt hơn so với những năm trước, ít lo lắng và ít trầm cảm hơn. Anh ấy thậm chí có thể quay lại chơi trò chơi điện tử mà không bị những ảnh hưởng tiêu cực, bằng cách giới hạn nghiêm ngặt thời gian chơi của mình không quá hai ngày một tuần, trong hai giờ một ngày. Bằng cách đó, anh ấy đã dành đủ thời gian giữa các “phiên” để khả năng cân bằng dopamine của não được khôi phục.
Anh ấy thậm chí có thể quay lại chơi trò chơi điện tử mà không bị những ảnh hưởng tiêu cực, bằng cách giới hạn nghiêm ngặt thời gian chơi của mình không quá hai ngày một tuần, trong hai giờ một ngày.
Anh ấy cũng tránh chơi những trò chơi điện tử quá mạnh, những trò chơi mà trước đây anh ấy không thể ngừng chơi khi bắt đầu. Anh ấy dùng một máy tính xách tay để chơi game và một máy tính xách tay khác dành cho việc học tập, để giữ cho việc chơi game và bài tập trên lớp được tách biệt. Cuối cùng, anh cam kết chỉ chơi với bạn bè, không bao giờ chơi với người lạ, để việc chơi game tăng cường kết nối xã hội của anh. Bản thân sự kết nối của con người cũng là một nguồn dopamine mạnh mẽ và có khả năng thích nghi.
Không phải ai cũng chơi trò chơi điện tử, nhưng hầu như tất cả chúng ta đều có một loại “thuốc kỹ thuật số” để lựa chọn, và nó có thể liên quan đến việc sử dụng điện thoại thông minh. Việc giảm cường độ sử dụng điện thoại vốn được coi là khó, bởi vì lúc đầu, nó khiến khả năng cân bằng của não nghiêng về bên đau, khiến chúng ta cảm thấy bồn chồn và cáu kỉnh. Nhưng nếu chúng ta có thể duy trì nó đủ lâu, những lợi ích của việc cân bằng dopamine lành mạnh là rất xứng đáng. Tâm trí của chúng ta ít bận tâm đến cảm giác thèm muốn, chúng ta có nhiều cơ hội để hiện diện hơn vào khoảnh khắc này và những niềm vui nho nhỏ bất ngờ trong cuộc sống là điều đáng được đền đáp.
